Evde Soğuk Sabun Yapımı
07-05-2025
17:17
Zeytinyağlı soğuk sabun üretimi hem cildinizle hem de çevreyle barışık bir sabun tüketim kültürüdür.
Soğuk Sabun Nedir?
En temel kimyasal reaksiyonlardan biri olan "sabunlaşma reaksiyonu" asit ile bazın reaksiyona girmesi sonrası tuz oluşum sürecidir.
Reaksiyon doğal/kimyasal olmayan malzemelerle bile ortaya çıkabilir; sıvı yağ ve doğal bir kostik kaynağı olan suyla karıştırılmış odun külü ile karıştırıldığında kendiliğinden sabunumsu bir bulamaç ortaya çıkar.
Asit kaynağı yağ (bitkisel ya da hayvansal) baz kaynağı ise kostiktir (sodyum hidroksit, NaOH).
Zeytinyağında birden fazla "yağ asidi molekülü" vardır, en fazla "oleik asit" içerir.
Soğuk sabun yapım yöntemi (cold process soap) ile sıcak sabun yapım yöntemi (hot process soap) arasındaki temel süreç farkı, sabunlaşma (saponifikasyon) adı verilen kimyasal sürecin gerçekleştiği ısı ve süre yönetimi ile ilişkilidir.
Her iki yöntemde de yağlar ve kostik tepkimeye girer, ancak yapım aşamalarının ayrıntıları ve işlem sonlandığında ortaya çıkan sabunun özellikleri farklıdır.
Soğuk yöntemde süreç oda sıcaklığında gerçekleştirilir. Kalıba dökülen bulamaçta devam eden sabunlaşma reaksiyonu kalıpta yavaş bir hızda gerçekleşmeye devam eder.
Katılaşma gerçekleştikten sonra ortaya çıkan sabun 4-6 hafta boyunca “olgunlaşma” sürecine girer, bu süre boyunca sabun henüz kullanılacak duruma gelmemiştir.
4–6 haftalık bekleme süresi sabun kurumaya başlar (bulamaç içeriğindeki su buharlaşır), pH’ı düşer, dengeli kullanılabilir bir duruma ulaşır.
Natürel sızma zeytinyağında bulunan besleyici fitokimyasalların (polifenoller, E vitamini, squalen gibi) bozunma oranı sıcak yöntemle karşılaştırıldığında çok daha düşüktür.
Ek olarak esans için uçucu yağ eklemesi (lavanta, defne, biberiye vs.) yapıldıysa süreç düşük ısılarda gerçekleştirildiği için yağlar bozulmadan sabuna entegre olacaktır.
Soğuk yöntemin avantajları:
Besleyici yağlar ve uçucu yağlar ısıya maruz kalmadığı için özelliklerini korur.
Soğuk yöntemde zeytinyağının içindeki polifenoller, E vitamini, skualen gibi faydalı bileşenler korunur ve bu moleküllerin cilde geçiş potansiyeli korunur.
Parfümsüz ya da doğal esanslı üretim için ideal yöntemdir.
Uçucu yağlar (lavanta, defne, biberiye vs.) soğuk yöntemde daha düşük sıcaklıklarda işlendiği için bozulmadan sabuna entegre olur.
Daha dekoratif ve estetik sabunlar üretilebilir.
Uçucu yağlar (lavanta, defne, biberiye vs.) soğuk yöntemde daha düşük sıcaklıklarda işlendiği için bozulmadan sabuna entegre olur.
Kenevir yağı nemlendirici ve antioksidan özelliklerinden faydalanmak için kullanabilinecek alternatiflerden biridir.
Transparanlık istenmiyorsa renk ve doku kontrolü daha hassastır.Daha dekoratif ve estetik sabunlar üretilebilir.
Soğuk yöntemin dezavantajları:
Uzun bekleme süresi gerekir.
Sabunlaşma süreci kontrolü dışındadır (doğal ilerler).
Soğuk Sabun Nasıl Yapılır?
Güvenlik Önlemleri
Yapımına başlamadan önce, güvenlik önlemlerini aldığınızdan emin olmalısınız.
Kostik (NaOH, sodyum Hidroksit) cildinize zarar verebilecek tahriş edici bir kimyasaldır. Cildinizi latex eldiven giyerek koruyabilirsiniz, gözlerinizi gözlük ile yüzünüzü ise yüz koruma maskesi ile koruyabilirsiniz.
Uzun kollu kıyafet giyilmesi ve iyi havalanan bir ortamda sürecin gerçekleştirilmesi önemlidir.
Kostik ve suyun birleşimi sırasında tahriş edici uçucu gazlar açığa çıkar, bu basamağı aspiratör altında ya da açık havada gerçekleştirmelisiniz.
Kullandığınız blender, tahta kaşık, bardak ve kap gibi mutfak eşyalarını başka bir amaç için tekrar kullanmamalısınız.
Zeytinyağlı Katı Sabun Yapmadan Önce Bilinmesi Gereken Konular
Malzeme listesinde belirtilen gramajlar, zeytinyağlı katı sabun tarifinin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için kritik öneme sahiptir.
Her yağın kendine özgü bir sabunlaşma katsayısı bulunduğundan, doğru hesaplamalar yapabilmek için gramajlar oldukça önemlidir, ölçülerin bire bir uygulanması sabunlaşma sürecinin doğru tamamlanması açısından şarttır.
Zeytinyağının sabunlaşma katsayısı 0.1345-0,136 g NaOH/g yağdır. Bu değerler -zeytinyağında tek bir yağ asidi bulunmadığından- birden fazla yağ asidinin ortalama molekül ağırlığına göre hesaplanmıştır. Çok hassas bir üretim yapmak istiyorsanız kullandığınız zeytinyağını analiz ettirip içerdiği yağ oranlarını öğrenmeniz gerekir.
1000 g zeytinyağı için Örnek Kostik Miktar Hesabı:
1. NaOH saponifikasyon değeri **0,135 g/g** alınırsa:
Gerekli NaOH = 1000 g x 0,135 = 135 g NaOHSoğuk Sabun Nasıl Yapılır?
Güvenlik Önlemleri
Yapımına başlamadan önce, güvenlik önlemlerini aldığınızdan emin olmalısınız.
Kostik (NaOH, sodyum Hidroksit) cildinize zarar verebilecek tahriş edici bir kimyasaldır. Cildinizi latex eldiven giyerek koruyabilirsiniz, gözlerinizi gözlük ile yüzünüzü ise yüz koruma maskesi ile koruyabilirsiniz.
Uzun kollu kıyafet giyilmesi ve iyi havalanan bir ortamda sürecin gerçekleştirilmesi önemlidir.
Kostik ve suyun birleşimi sırasında tahriş edici uçucu gazlar açığa çıkar, bu basamağı aspiratör altında ya da açık havada gerçekleştirmelisiniz.
Kullandığınız blender, tahta kaşık, bardak ve kap gibi mutfak eşyalarını başka bir amaç için tekrar kullanmamalısınız.
Zeytinyağlı Katı Sabun Yapmadan Önce Bilinmesi Gereken Konular
Malzeme listesinde belirtilen gramajlar, zeytinyağlı katı sabun tarifinin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için kritik öneme sahiptir.
Her yağın kendine özgü bir sabunlaşma katsayısı bulunduğundan, doğru hesaplamalar yapabilmek için gramajlar oldukça önemlidir, ölçülerin bire bir uygulanması sabunlaşma sürecinin doğru tamamlanması açısından şarttır.
Zeytinyağının sabunlaşma katsayısı 0.1345-0,136 g NaOH/g yağdır. Bu değerler -zeytinyağında tek bir yağ asidi bulunmadığından- birden fazla yağ asidinin ortalama molekül ağırlığına göre hesaplanmıştır. Çok hassas bir üretim yapmak istiyorsanız kullandığınız zeytinyağını analiz ettirip içerdiği yağ oranlarını öğrenmeniz gerekir.
1000 g zeytinyağı için Örnek Kostik Miktar Hesabı:
1. NaOH saponifikasyon değeri **0,135 g/g** alınırsa:
2. %5 superfat uygulamak isterseniz:
Gerekli NaOH = 135g x 0,95 = 128,25g NaOH
Superfat ifadesi sabunlaşma reaksiyonunda gerekli olan kostik miktarından daha az kostik kullanarak yağın tamamen sabunlaşmasını engelleme böylece son üründe serbest (sabunlaşmamış) yağ bırakma aksiyonunu tarif etmek için kullanılan bir kavramdır. Amaç kostik fazlası riskini önlemek, sabunun kurutucu etkisini azaltmak ve daha yumuşak bir his bırakan ürün elde etmektir.
Yapım aşamasında sabunlaşmayan yağ oranı (superfat) %5 civarında tutulabilir. %10 ve üzerindeki superfat oranı sabunun temizleyici karakterini azaltır, aşırı yağlı bir his bırakır, raf ömrünü kısaltır. %3 altındaki superfat oranı ise sabunu sertleştirip kurutucu bir özellik kazanmasına neden olur.
Sabunun su oranı da iyi ayarlanmalıdır, yanlış hesap küflenmeye neden olacaktır.
Kalıplama sonrası ilk 48 saatte jel aşaması iyi gözlenmelidir.
İlk üretim denemelerinde aşağıda tariflenen formülü test edip küçük miktarlarda sabun yaparak işe başlamak en iyisidir.
Ekipman:
- Hassas terazi.
- El blenderı ya da tahta bir çubuk/kaşık.
- Güvenlik için eldiven, koruyucu gözlük, maske.
- Kalıp (Silikon sabun kalıbı, tek kullanımlık bir plastik ya da içine yağlı kağıt konmuş kap).
Yaklaşık 1 kg Sabun İçin Malzeme:
- 700 g zeytinyağı.
- 90 g sodyum hidroksit (%5 superfat; %5 daha az kostik).
- 230 g içme suyu (standart oran yağın yaklaşık 3 de 1 idir).
- Kostiği ve suyu karıştırmak için bir kap (Alüminyum hariç).
Arzu edilirse;
10 g esans amaçlı uçucu yağ veya kurutulmuş aromatik bitki.
Kil, bal ve yoğurt.
1. Basamak: Kostik ve Su Karışımını Hazırlama
İlk olarak, bir kabın içine 160 gram içme suyunu ekleyin.
1. Basamak: Kostik ve Su Karışımını Hazırlama
İlk olarak, bir kabın içine 160 gram içme suyunu ekleyin.
Ardından 65 gram kostiği yavaş yavaş suya ekleyin.
Bu işlemi yaparken dikkatli olun; suya kostik eklenmelidir, tam tersini yapmayın, kostiğin üzerine kesinlikle su eklenmemelidir.
Bu aşamada su ısınır ve tahriş edici uçucu bir gaz açığa çıkar, bu yüzden bu basamağı açık havada yada iyi havalandırılan bir alanda yapmak önemlidir.
Kostik eklendikten sonra karışımı oda sıcaklığına gelene kadar bekletilir.
2. Basamak: Yağ ve Kostiğin Karıştırılması
Bir blenderı zeytinyağının içine daldırın. Önceden hazırladığınız oda ısısına ulaşmış kostik ve su karışımını, zeytinyağının üzerine kademeli olarak azar azar eklemeye, aynı anda blender ile de karıştırmaya başlayın.
Bu işlemi (yavaş ekleme ve aralıklı karıştırma) birkaç seferde kademeli olarak tamamlayın.
Karışımı homojen bir bulamaç elde edene kadar blender ile karıştırmaya devam edin.
Ara ara blenderı kapatıp karışımın homojenliğini kontrol edin. Bu aşamada karışımın rengi yavaş yavaş koyulaşmaya başlayacaktır.
Blender sürekli karışımın içinde tutulmalıdır, böylece blender çalışırken hava kabarcıklarının ortaya çıkması önlenir.
Bu işlemi yaparken dikkatli olun; suya kostik eklenmelidir, tam tersini yapmayın, kostiğin üzerine kesinlikle su eklenmemelidir.
Bu aşamada su ısınır ve tahriş edici uçucu bir gaz açığa çıkar, bu yüzden bu basamağı açık havada yada iyi havalandırılan bir alanda yapmak önemlidir.
Kostik eklendikten sonra karışımı oda sıcaklığına gelene kadar bekletilir.
2. Basamak: Yağ ve Kostiğin Karıştırılması
Bir blenderı zeytinyağının içine daldırın. Önceden hazırladığınız oda ısısına ulaşmış kostik ve su karışımını, zeytinyağının üzerine kademeli olarak azar azar eklemeye, aynı anda blender ile de karıştırmaya başlayın.
Bu işlemi (yavaş ekleme ve aralıklı karıştırma) birkaç seferde kademeli olarak tamamlayın.
Karışımı homojen bir bulamaç elde edene kadar blender ile karıştırmaya devam edin.
Ara ara blenderı kapatıp karışımın homojenliğini kontrol edin. Bu aşamada karışımın rengi yavaş yavaş koyulaşmaya başlayacaktır.
Blender sürekli karışımın içinde tutulmalıdır, böylece blender çalışırken hava kabarcıklarının ortaya çıkması önlenir.
Karıştırma basamağı bittiğinde karışım boza ile puding kıvamına gelmiş bir bulamaça dönüşmelidir.
Artık sabun karışımı kalıba dökülebilecek hale gelmiştir.
Uçucu yağ ve aromatik bitkiler bu aşamada eklenir.
Kil, bal ve yoğurt gibi eklemeler deneyim kazandıktan sonra yapılmalıdır, özellikle kil antibakteriyel etkisi nedeniyle tercih edilen bir seçenektir.
3. Basamak: Kalıba Dökme
Kalıp olarak evinizdeki tek kullanımlık plastik kapları, silikon sabun kaplarını veya içine pişirme kağıdı yerleştirdiğiniz ahşap bir kalıbı kullanabilirsiniz.
4. Basamak: Kalıpta Bekletme
Sabunu kalıpta en az 24 saat oda ısısında bekletin, 48 saate kadar bekleme yapılabilir.
5. Basamak: Kurutma için Bekletme
Yağınız temizlik ürününe dönüştü fakat sabunu kalıptan çıkarıp kurumaya bırakmalısınız.
Kuruma sürecini sabunu dilimler halinde keserek de gerçekleştirebilirsiniz.
Bu son basamakta sabunlarınızın iyice kuruması, ürünün kalitesi için önemlidir.
Soğuk yöntemle zeytinyağlı sabun yaptıktan sonra sabunu hemen kullanamayız, sabunun kuruyup kullanıma hazır hale gelmesi hava sıcaklıklarına bağlı olarak 1-2 ay kadar sürebilir.
Eğer nem değeri ortalama olan bir yerde yaşıyorsanız 1 ay; fazla nemli bir yerde yaşıyorsanız 2 ay kadar beklemeniz gerekebilir.
Kurumaya bıraktığınız sabunları ara ara çevirerek kuruyup kurumadıklarını kontrol edebilirsiniz.
Sadece zeytinyağından yapılmış sabunun kaygan bir his bırakması normaldir.
Derleyen: Uğur Saraçoğlu, Hekim, Zeytin ve Zeytinyağı Üreticisi (ugisaracoglu@yahoo.com.tr)